Giáo án Ngữ văn 10 sách Cánh diều (Cả năm)

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm cần đạt

– GV yêu cầu HS trong 2 phút, hãy liệt kê những chiến công của nhân vật Hê-ra-clét. Trong đó, em ấn tượng nhất với chiến công nào? Vì sao?

GV yêu cầu HS trình bày, phản biện sản phẩm của bạn/ nhóm bạn.

GV nhận xét, khen thưởng, biểu dương HS rồi nêu nhiệm vụ học tập: tìm hiểu nội dung, ý nghĩa và xác định đặc điểm của văn bản thần thoại, bước đầu hình dung cách thức đọc hiểu văn bản thần thoại Hy Lạp.

– HS có thể lựa chọn chiến công bản thân yêu thích và giải thích vì sao thích chiến công đó.

+ Giết con sư tử ở Nemea

+ Bắt con rắn Hydra

+ Giết con nai ở Cerynaea

+ Bắt sống con heo rừng ở núi +Erymanthus

+ Dọn phân ở chuồng ngựa của Augeas

….

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm cần đạt

I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG

– GV gọi một số HS nêu những thông tin tìm hiểu được về thần thoại Hy Lạp và chốt lại một số điểm cần lưu ý.

– GV gọi HS nêu bối cảnh và vị trí của đoạn trích?

– HS trình bày sản phẩm của cá nhân bằng lời nói hoặc kết hợp giữa lời nói với các phương tiện hỗ trợ (ảnh, thông tin trên web).

– GV nhận xét và chốt lại các thông tin chính.

– GV gọi một số HS trình bày phần Kiến thức ngữ văn có liên quan bài đọc hiểu và nêu những câu hỏi, băn khoăn. Trước khi giải đáp câu hỏi, băn khoăn của HS, GV nên khuyến khích những HS khác trả lời.

1. Thần thoại Hy Lạp

– Thần thoại: là thể loại ra đời sớm nhất trong lịch sử kể chuyện dân gian của các dân tộc, có nội dung hoang đường, tưởng tượng về các vị thần, những nhân vật sáng tạo ra thế giới… phản ánh nhận thức, cách lí giải của con người thời nguyên thủy về các hiện tượng tự nhiên và xã hội.

– Thần thoại Hy Lạp: Là tập hợp những huyền thoại và truyền thuyết của người Hy Lạp cổ đại liên quan đến các vị thần, các anh hùng, bản chất của thế giới và nguồn gốc cũng như ý nghĩa các tín ngưỡng, các nghi lễ tôn giáo của họ.

2) Đoạn trích Hê-ra-clét đi tìm táo vàng

a. Bối cảnh: SGK trang 14

b. Vị trí và nội dung chính: Kể về hành trình đi tìm táo vàng – chiến công thần kì cuối cùng của người anh hùng Hê-ra-clét.

II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

– GV gọi 1 số HS, mỗi HS đọc một phần văn bản đã được đánh số/ GV cũng có thể kiểm tra việc đọc ở nhà của HS bằng cách yêu cầu HS tóm tắt câu chuyện.

– HS đọc văn bản theo yêu cầu.

HS đọc to, rõ ràng, lưu loát; tóm tắt truyện.

GV yêu cầu HS chia sẻ những nội dung tiếp nhận được theo các chỉ dẫn đọc ở bên phải văn bản. GV khuyến khích, động viên để HS chia sẻ một cách thoải mái theo cảm nhận cá nhân; giúp HS thấy đọc văn cũng là một quá trình giải mã những kí hiệu ngôn ngữ, tùy thuộc vào tri thức nền và kinh nghiệm, trải nghiệm của mỗi người.

HS thực hiện hoạt động theo yêu cầu.

GV hướng dẫn HS tìm hiểu bố cục của đoạn trích.

– GV yêu cầu HS làm việc cá nhân và trả lời Câu 1 trong SGK: Mỗi phần trong văn bản Hê-ra-clét đi tìm táo vàng kể về sự kiện gì?

HS trình bày sản phẩm của cá nhân.

GV nhận xét câu trả lời của HS và bổ sung: Các đoạn tóm tắt nội dung lược trích cho biết Hê-ra-clét đã phải trải qua những cuộc thử thách khác: giao đấu với hai cha con thần Chiến tranh A-rét; chiến đấu với vua Ai Cập để giải thoát cho mình không bị trở thành vật hiến tế.

1. Bố cục của đoạn trích

– Văn bản Hê-ra-clét đi tìm táo vàng gồm bốn phần, mỗi phần kể về sự kiện sau:

+ Phần 1: Giới thiệu thử thách lấy táo vàng của Hê-ra-clét.

+ Phần 2: Hê-ra-clét giao đấu với gã khổng lồ độc ác Ăng-tê.

+ Phần 3: Hê-ra-clét giải thoát cho vị thần ân nhân của loài người, Prô-mê-tê tại núi Cô-ca-dơ.

+ Phần 4: Hê-ra-clét được thần Át-lát lấy táo vàng giúp và cuộc đấu trí giữa Át-lát và Hê-ra-clét.

GV hướng dẫn HS tìm hiểu những chi tiết hoang đường, kì ảo trong đoạn trích.

– GV yêu cầu cá nhân HS làm việc theo cặp để trả lời Câu 2 trong SGK: Chỉ ra những chi tiết hoang đường, tưởng tượng trong đoạn trích. Ý nghĩa của mỗi chi tiết ấy?

– HS trình bày sản phẩm của cặp đôi.

– GV nhận xét câu trả lời của HS.

2. Các chi tiết hoang đường, kì ảo

– Những chi tiết hoang đường, tưởng tượng trong đoạn trích:

+ Con rồng La-đông có một trăm cái đầu (có lời đồn là nó có một cái đầu không bao giờ ngủ) để canh giữ khu vườn có cây táo vàng.

+ Khi Hê-ra-clét giao đấu với Ăng-tê, hễ chân Ăng-tê chạm đất thì sức mạnh lập tức lại tăng thêm vì được thần Đất Mẹ Gai-a tiếp sức.

+ Thần Dớt đóng đanh xiềng Prô-mê-tê vào núi đá, sai một con đại bàng mỏ quắm móng nhọn ngày ngày tới mổ bụng ăn gan nhưng buồng gan của Prô-mê-tê là bất tử.

+ Thần Át-lát khom lưng giơ vai chống đội bầu trời và sau đó Hê-ra-clét làm thay để thần đi lấy cho ba quả táo vàng.

– Ý nghĩa của mỗi chi tiết:

HS tự do bày tỏ cách hiểu của bản thân nhưng cần đảm bảo thuyết phục, lô-gic với nội dung câu chuyện, đồng thời không trái với pháp luật và đạo đức. Có thể tham khảo gợi ý sau:

+ Ý nghĩa của chi tiết 1: Những khó khăn, nguy hiểm mà Hê-ra-clét phải vượt qua để lấy được những quả táo vàng.

+ Ý nghĩa của chi tiết 2: Làm tăng thêm thử thách cho Hê-ra-clét; khẳng định Đất Mẹ là cội nguồn của sự sống và sức mạnh, chính Đất Mẹ đã truyền sức mạnh cho đứa con của mình là Ăng-tê. (Đỗ Trung Quân: “Quê hương nếu ai không nhớ – Sẽ không lớn nổi thành người”)

+ Ý nghĩa của chi tiết 3: Tinh thần bất khuất và sức sống mãnh liệt của Prô-mê-tê, ngợi ca sự hồi sinh bất diệt của chính nghĩa.

+ Ý nghĩa của chi tiết 4: Lí giải sự hình thành trái đất do thần Át-lát mang trên vai cả bầu trời; thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên vô cùng lớn lao của con người, khẳng định sức mạnh tiềm tàng, vĩ đại của con người bé nhỏ trong vũ trụ.

GV hướng dẫn HS phân tích nhân vật Hê-ra-clét

– GV yêu cầu cá nhân HS làm việc và trả lời câu hỏi:

+ Nhân vật Hê – ra – clét được giới thiệu như thế nào?

+ Hê – ra – clet được đặt vào một tình huống thử thách như thế nào?

– Em có nhận xét gì về tình huống thử thách ấy?

– GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm (theo kĩ thuật khăn trải bàn) và trả lời câu hỏi: Hê-ra-clet đã vượt qua những thử thách như thế nào để thực hiện nhiệm vụ? Từ đó hãy nhận xét nhân vật Hê-ra-clet là người như thế nào?

3. Nhân vật Hê-ra-clét trong đoạn trích

a. Khái quát về nhân vật Hê-ra-clét

– Hê-ra-clét là con của thần Dớt và một người phụ nữ dưới trần gian.

– Vì ghen tuông nên nữ thần Hê-ra – vợ của Dớt đã nhiều lần tìm cách hãm hại chàng.

– Hê-ra-clét nổi tiếng với mười hai kỳ công khi phải làm nô lệ cho vua Ơ-ri-xtê để chịu sự trừng phạt cho việc giết vợ, con của mình – hành động là kết quả của một cơn điên do Hê-ra gây nên.

=> Hê-ra-clét đã trờ thành biểu tượng cho sức mạnh thể chất và tinh thần cho người Hi Lạp cổ đại.

b. Tình huống thử thách:

– Phải thực hiện nhiệm vụ mà vị vua Ơ-ri-xte giao phó: “phải đoạt được những quả táo vàng của những tiên nữ E-xpe-rit đem về”.

– Nguồn gốc của cây táo vàng: Nữ thần Đất Gai-a vĩ đại đã tặng cây táo vàng cho nữ thần Hê-ra làm quà mừng nhân ngày nữ thần Hê-ra kết hôn với đấng phụ vương Dớt.

– Điểm đặc biệt của khu vườn có cây táo vàng:

+ Được trồng ở khu vườn của nữ thần Hê-ra

+ Được canh giữ nghiêm ngặt

+ Không ai xác định được vị trí của nó

=> Nhận xét: Nhiệm vụ của Hê-ra-clet là vô cùng khó khăn.

c. Hành trình vượt qua thử thách của Hê-ra-clet

– Hành trình khó khăn, xa xôi đi tìm vườn táo (sự kiện 1).

+ Phải lặn lội từ Châu Âu sang Châu Á để hỏi đường

+ Phải giao đấu với hai cha con thần chiến tranh A-Ret

+ Đi tìm thần Biển Nê-rê để hỏi đường

+ Đi ngược lên miền cực Bắc, băng qua sa mạc nóng như thiêu như đốt

+ Chiến đấu để tự giải thoát khi bị vị Vua Ai Cập bắt làm vật hiến tế.

-> Hê-ra-clet có lòng dũng cảm và ý chí nghị lực phi thường.

– Chiến đấu và chiến thắng với gã khổng lồ độc ác Ăng-tê (sự kiện 2).

+ Ăng- tê: là con trai của thần Biển và thần Đất mẹ Gai-a -> Mỗi khi chân Ăng-tê chạm đất, Đất mẹ Gai – a lại truyền cho sức mạnh, đó là một sức mạnh bất khả chiến bại.

+ Cuộc giao đấu: Khi phát hiện ra điểm bí mật tạo nên sức mạnh của Ăng-tê, Hê-ra-clet đã dùng trí tuệ và lừa miếng sơ hở của Ăng-tê, gồng mình nhấc bổng Ăng-tê lên cho chân lìa khỏi mặt đất…

+ Kết quả: Hê-ra-clet đã kết liễu sinh mạng của gã khổng lồ độc ác Ăng-tê

-> Hê-ra-clet là người có tài năng phi thường, có lòng dũng cảm vô song và trí tuệ lỗi lạc

– Gặp gỡ và giải cứu thần Pro-mê-tê: (sự kiện 3)

+ Pro-mê-tê là ân nhân của loài người, vì trao cho loài người ngọn lửa thiêng nên đã bị thần Dớt trừng phạt (dẫn chứng)

-> Pro-mê-tê đã chịu đựng cực hình như thế qua bao nhiêu thế kỉ nhưng không hề khuất phục Dớt, không chịu nói một lời van xin.

+ Giải cứu Pro-mê-tê:

“…cảnh tượng thương xót và tàn nhẫn ấy đang diễn ra như chọc vào mắt chàng. Không phải đắn đo suy nghĩ gì, Hê-ra-clet giương cung và buông dây”

-> Kết quả: Giết chết con đại bàng, chặt xiềng xích cho Pro-mê-tê

-> Hê-ra-clet vô cùng phẫn nộ trước cái ác, trước sự bất công và đã hành động theo tiếng gọi của chính nghĩa, tiếng nói của trái tim.

– Gặp gỡ thần Át-lat: (sự kiện 4)

+ At-lat: là người phạm tội với thần Dớt -> phải chịu hình phạt: khom lưng, giơ vai chống cả bầu trời

+ Khi phát hiện âm mưu của thần Át-lát, Hê-ra-clet đã tương kế tựu kế, tươi cười nhờ thần chống trời một lúc cho mình kiếm tấm áo, tấm da lót cho đỡ đau vai, sau đó thẳng thắn từ chối nhiệm vụ.

-> Hê-ra-clet là người thông minh, mưu trí.

=> Như vậy, nhân vật Hê-ra-clét là người hội tụ đầy đủ vẻ đẹp của sức mạnh và trí tuệ, lòng dũng cảm và trái tim nhân hậu, trí dũng song toàn.

III. TỔNG KẾT

– GV yêu cầu HS làm việc nhóm, trả lời câu hỏi: Đoạn trích phản ánh nhận thức và cách lí giải của con người thời cổ đại về điều gì? Theo em, ngày nay câu chuyện Hê-ra-clét đi tìm táo vàng có còn sức hấp dẫn không? Tại sao?

Đồng thời, GV yêu cầu HS rút ra những đánh giá khái quát về nội dung, hình thức của văn bản và cách đọc thể loại thần thoại.

– HS làm việc nhóm, làm trên giấy A0/bảng/máy tính.

– GV yêu cầu các nhóm trình bày sản phẩm, nhận xét sản phẩm của mỗi nhóm và chốt lại những thông tin cơ bản.

1. Nội dung và ý nghĩa của văn bản

– Nội dung: Thông qua chiến công đi tìm táo vàng của người anh hùng Hê-ra-clét, đoạn trích đã phản ánh nhận thức, cách lí giải của con người cổ đại về hành trình gian khổ của con người chinh phục thiên nhiên và về các hiện tượng tự nhiên và xã hội.

– Đề tài: Thần thoại về nhân vật anh hùng.

– Chủ đề: Ca ngợi nhân vật anh hùng, biểu tượng cho sức mạnh, trí tuệ và khát vọng.

– Thông điệp: Để đi tới thành công, đòi hỏi con người phải có đủ sức mạnh, ý chí quyết tâm vượt qua khó khăn, thử thách.

2. Hình thức của văn bản

– Cốt truyện li kì, hấp dẫn;

– Không gian vũ trụ, thời gian quá khứ nguyên sơ của loài người;

– Chi tiết thần kì khiến nhân vật anh hùng hiện lên kì vĩ, phi thường;

– Lời kể ở ngôi thứ 3 khiến diễn tiến câu chuyện lô-gic, dễ theo dõi.

3. Cách đọc thần thoại

– Xác định được các sự việc chính, bối cảnh diễn ra những sự việc ấy.

– Chỉ ra được những nhân vật của câu chuyện, đặc biệt là nhân vật chính; phân tích được nhân vật chính.

– Nêu được ý nghĩa của những chi tiết thần kì trong văn bản.

– Nêu được mục đích của văn bản.

– Vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã đọc vào giải quyết các tình huống trong thực tiễn.

Câu

Đáp án

1

D

2

B

3

C

4

C

5

B

IV. Vận dụng

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm cần đạt

– GV có thể yêu cầu HS làm việc theo cặp hoặc theo nhóm và trả lời Câu 5, Câu 6 trong SGK:

+ Chi tiết, hình ảnh nào của văn bản Hê-ra-clét đi tìm táo vàng để lại ấn tượng đặc biệt đối với em? Hãy vẽ hoặc mô tả bằng lời về chi tiết, hình ảnh đó.

+ Từ đoạn trích trên, em hãy giải thích ý nghĩa của các hình tượng: Ăng-tê và Đất Mẹ; Prô-mê-tê bị xiềng…

HS đọc và làm việc theo cặp hoặc theo nhóm.

GV yêu cầu các cặp/nhóm trả lời, nhận xét sản phẩm của mỗi cặp/nhóm và chốt lại những thông tin cơ bản.

– HS tự do tưởng tượng để vẽ hoặc mô tả bằng lời về một chi tiết, hình ảnh trong văn bản Hê-ra-clét đi tìm táo vàng đã để lại ấn tượng đặc biệt đối với bản thân.

– HS tự do bày tỏ hiểu biết của bản thân nhưng cần đảm bảo lô-gíc với nội dung đoạn trích.

Ví dụ:

+ Đất chính là mẹ của sự sống, mẹ đất luôn bao bọc, che chở, truyền sức mạnh cho đứa con của mình;

+ Thần Át-lát đỡ bầu trời đã thành biểu tượng văn hóa. Thời cổ đại, người ta tạc tượng vị thần này là một con người to khỏe, lực lưỡng đang cúi khom lưng giơ vai ra chống đỡ cả một quả cầu đè nặng trên vai. Vì lẽ đó cho nên sau này nhiều nước trên thế giới đã đặt tên cho những cuốn sách in sách bản đồ, địa lý nước này nước khác, từ đó mở rộng ra cả những cuốn sách khoa học địa lý.

+ Thần Prô-mê-tê cũng là một biểu tượng văn hóa, đại diện cho bình minh của nền văn minh loài người: Thần đã tạo ra loài người đầu tiên bằng đất sét và giúp loài người rất nhiều. Thành tựu lớn nhất của Prô-mê-tê là lấy trộm lửa của thần Dớt đưa cho loài người, từ đó loài người mới có lửa để nấu nướng, sinh hoạt, phát triển nền văn minh -> tinh thần bất khuất.