Giáo án dạy thêm môn Ngữ văn 7 sách Kết nối tri thức với cuộc sống

HĐ của GV và HS

Dự kiến sản phẩm

A. KIẾN THỨC CHUNG VỀ TRUYỆN NGẮN VÀ TIỂU THUYẾT

*GV nêu câu hỏi cho HS nhắc lại các kiến thức lí thuyết về đặc trưng thể loại truyện và tiểu thuyết.

1. Em hiểu thế nào là đề tài của tác phẩm văn học? Có những cách phân loại đề tài như thế nào?

2. Thế nào là chi tiết trong tác phẩm văn học?

3. Tính cách nhân vật là gì? Nó được thể hiện ở những phương diện nào?

4. Hãy phân biệt khái niệm truyện ngắn và tiểu thuyết. Nêu đặc điểm chung của truyện ngắn và tiểu thuyết về:

+ Tính cách nhân vật.

+ Bối cảnh.

+ Ngôi kể và tác dụng của ngôi kể.

5. Khi đọc hiểu truyện ngắn và tiểu thuyết thì cần chú ý những yếu tố nào?

1. Đề tài và chi tiết

a. Đề tài

*Khái niệm: Đề tài là phạm vi đời sống được phản ánh, thể hiện trực tiếp trong tác phẩm văn học.

*Cách phân loại đề tài:

– Dựa vào phạm vi hiện thực được miêu tả: đề tài lịch sử, đề tài chiến tranh, đề tài gia đình,…

– Dựa vào loại nhân vật trung tâm của tác phẩm: đề tài trẻ em, đề tài người nông dân, đề tài người lính,…

*Một tác phẩm có thể đề cập nhiều đề tài, trong đó có một đề tài chính.

*Ví dụ: Đề tài của truyện ngắn “Bức tranh của em gái tôi” (Tạ Duy Anh) là đề tài gia đình (xét theo phạm vi hiện thực được miêu tả) và là đề tài trẻ em (xét theo nhân vật trung tâm của truyện).

b. Chi tiết

*Khái niệm: Chi tiết là yếu tố nhỏ nhất tạo nên thế giới hình tượng (thiên nhiên, con người, sự kiện) nhưng có tầm ảnh hưởng quan trọng đặc biệt trong việc đem lại sự sinh động, lôi cuốn cho tác phẩm văn học.

2. Tính cách nhân vật

– Tính cách nhân vật là những đặc điểm riêng tương đối ổn định của nhân vật, được bộc lộ qua mọi hành động, cách ứng xử, cảm xúc, suy nghĩ; qua các mối quan hệ, qua lời kể và suy nghĩ của nhân vật khác.

3. Truyện ngắn và tiểu thuyết

*Truyện ngắn là tác phẩm văn xuôi cỡ nhỏ, ít nhân vật, ít sự việc phức tạp… Chi tiết và lời văn trong truyện ngắn rất cô đọng.

*Tiểu thuyết: Là tác phẩm văn xuôi cỡ lớn có nội dung phong phú, cốt truyện phức tạp, phản ánh nhiều sự kiện, cảnh ngộ, miêu tả nhiều tuyến nhân vật, nhiều quan hệ chồng chéo với những diễn biến tâm lí phức tạp, đa dạng.

*Đặc điểm chung:

– Tính cách nhân vật: Thể hiện qua hình dáng, cử chỉ, hành động, suy nghĩ của nhân vật, qua nhận xét của người kể chuyện và mối quan hệ với các nhân vật khác.

– Bối cảnh :

+ Bối cảnh lịch sử: Hoàn cảnh xã hội của một thời kì lịch sử.

+ Bối cảnh riêng: Thời gian và địa điểm, quang cảnh cụ thể xảy ra câu chuyện.

– Ngôi kể và tác dụng của việc thay đổi ngôi kể:

– Ngôi kể:

+ Ngôi thứ nhất: Xưng tôi.

+ Ngôi thứ ba: Người kể giấu mặt.

– Thay đổi ngôi kể: Để nội dung kể phong phú hơn, cách kể linh hoạt hơn.

Ví dụ: Đoạn trích “Người đàn ông cô độc giữa rừng” trích tiểu thuyết “Đất rừng phương Nam” của Đoàn Giỏi.

Phần đầu được tác giả kể theo lời cậu bé An (ngôi thứ nhất, xưng tôi) để kể lại những gì cậu bé đã chứng kiến khi gặp chú Võ Tòng ở căn lều giữa rừng U Minh. Nhưng khi muốn kể về cuộc đời truân chuyên của Võ Tòng thì tác giả không thể kể theo lời kể của bé An mà chuyển sang ngôi kể thứ 3. Phần cuối đoạn trích lại về ngôi kể thứ nhất.

4. Yêu cầu đọc hiểu truyện ngắn, tiểu thuyết

a. Đọc hiểu nội dung:

– Nêu được ấn tượng chung về văn bản.

– Nhận biết được đề tài, chủ đề, thông điệp mà văn bản muốn gửi đến người đọc.

– Nhận biết được tính cách của các nhân vật qua hành động, lời thoại,…của nhân vật và lời của người kể chuyện.

– Nhận biết được tình cảm, cảm xúc của người viết thể hiện qua ngôn ngữ văn bản.

b. Đọc hiểu hình thức:

– Nhận biết được các yếu tố hình thức (bối cảnh, nhân vật, ngôi kể và sự thay đổi ngôi kể, từ ngữ địa phương, đặc sắc ngôn ngữ vùng miền…)

– Nêu được những trải nghiệm trong cuộc sống giúp bản thân hiểu thêm về nhân vật, sự việc trong tác phẩm văn học.

HƯỚNG DẪN TỰ HỌC

– Hoàn thiện các nội dung của tiết học;

– Đọc lại VB Bầy chim chìa vôi của Nguyễn Quang Thiều.

B. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

VĂN BẢN 1: BẦY CHIM CHÌA VÔI (trích) (Nguyễn Quang Thiều)

*GV cho HS nhắc lại những kiến thức cơ bản về tác giả, tác phẩm; rút ra cách đọc văn bản truyện ngắn.

I. Kiến thức cơ bản về tác phẩm

1. Giới thiệu tác giả:

– Nguyễn Quang Thiều, sinh năm 1957, quê tp. Hà Nội.

– Ông là người nghệ sĩ đa tài: sáng tác thơ, viết truyện, vẽ tranh; đã xuất bản 7 tập thơ, 15 tập văn xuôi và 3 tập sách dịch; từng được trao tặng hơn 20 giải thưởng văn học trong nước và quốc tế.

– Viết nhiều tác phẩm cho thiếu nhi với lối viết chân thực, gần gũi với cuộc sống đời thường; thể hiện được vẻ đẹp của tâm hồn trẻ thơ nhạy cảm, trong sáng, tràn đầy tình yêu thương vạn vật.

– Tác phẩm tiêu biểu: Bí mật hồ cá thần (1998); Con quỷ gỗ (2000); Ngọn núi bà già mù (2001),…

2. Giới thiệu tác phẩm:

*Thể loại: Truyện ngắn.

*Nhân vật: Hai anh em Mên và Mon.

*Các sự việc chính:

– Nửa đêm, hai anh em Mên và Mon không ngủ được, lo lắng cho bầy chim chìa vôi ở bãi cát giữa sông khi trời mưa to, nước dâng cao.

– Hai anh em bàn kế hoạch giải cứu bầy chim chìa vôi non.

– Trong đêm tối, hai anh em bơi thuyền ra chỗ dải cát nơi có bầy chìa vôi và chứng kiến cảnh tượng bầy chim chìa vôi bay lên khỏi mặt nước.

*Ngôi kể: ngôi thứ 3, phân biệt:

– Lời người kể chuyện: Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi: ; – Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi”;

– Lời nhân vật: – Anh Mên ơi, anh Mên!; – Gì đấy? Mày không ngủ à?

*Bố cục: 3 phần
– Phần 1: Câu chuyện nửa đêm của hai anh em Mên và Mon về bầy chìa vôi.

– Phần 2: Lên kế hoạch giải cứu bầy chìa vôi.
– Phần 3: Hành động dũng cảm của hai anh em Mên và Mon.

*Đề tài: Tuổi thơ và thiên nhiên (Hai đứa trẻ và bầy chim chìa vôi)

a. Vẻ đẹp tính cách nhân vật Mên và Mon

– Là những cậu bé có tâm hồn ngây thơ, nhạy cảm, trong sáng, nhân hậu, dũng cảm, biết yêu thương.

– Thể hiện qua các chi tiết miêu tả:

*Nhân vật Mon:

– Em sợ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất; Thế anh bảo nó có bơi được không?;

– Tổ chim sẽ bị chìm mất; Hay mình mang chúng nó vào bờ; Tổ chim ngập mất anh ạ; Mình phải mang nó vào bờ, anh ạ;

– Không nhúc nhích, mặt tái nhợt, hửng lên ánh ngày; nhận ra mình đã khóc từ lúc nào; nhìn nhau bật cười ngượng nghịu chạy về nhà.

– Không nhúc nhích, mặt tái nhợt, hửng lên ánh ngày; nhận ra mình đã khóc từ lúc nào; nhìn nhau bật cười ngượng nghịu chạy về nhà.

*Nhân vật Mên:

– Có lẽ sắp ngập bãi cát rồi; chim thì bơi làm sao được.

– Làm thế nào bây giờ;

– Chứ còn sao; Lúc này giọng thằng Mên tỏ vẻ rất người lớn; Nào xuống đò được rồi đấy; Phải kéo về bến chứ, không thì chết; Bây giờ tao kéo mày đẩy; Thằng Mên quấn cái dây buộc vào người nó và gò lưng kéo;… không nhúc nhích, mặt tái nhợt, hửng lên ánh ngày; nhận ra mình đã khóc từ lúc nào; nhìn nhau bật cười ngượng nghịu chạy về nhà.

*Cảm xúc của Mên và Mon

– Vẫn đứng không nhúc nhích; mặt tái nhợ vì nước mưa hửng lên ánh ngày, lặng lẽ nhìn nhau khóc;

– Bật cười ngượng nghịu chạy về phía ngôi nhà.

-> Hai anh em khóc vì vui sướng hạnh phúc khi chứng kiến bầy chim chìa vôi không bị chết đuối; khóc vì được chứng kiến cảnh kì diệu của thiên nhiên,…

*Nhận xét nghệ thuật xây dựng nhân vật: Miêu tả tâm lí tinh tế, ngôn ngữ đối thoại sinh động; đặt nhân vật vào tình huống mang tính thử thách để bộc lộ tính cách,…

b. Vẻ đẹp khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh: kì diệu, thể hiện sức sống mãnh liệt của tự nhiên và bản lĩnh của sự sinh tồn

– Thể hiện:

+ Chi tiết miêu tả cảnh tượng như huyền thoại: những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên (sự tương phản giữa hai hình ảnh cánh chim bé bỏng với dòng nước khổng lồ và cảm xúc ngỡ ngàng, vui sướng của hai anh em Mên và Mon khi thấy bầy chim chìa vôi non không bị chết đuối mặc dù dải cát nơi chúng làm tổ đã chìm trong dòng nước lũ.

+ Chi tiết miêu tả khoảnh khắc bầy chim chìa vôi non cất cánh: nếu bầy chim non cất cánh sớm hơn, chúng sẽ bị rơi xuống dòng nước trên đường từ bãi cát vào bờ. Và nếu chúng cất cánh chậm một giây thôi, chúng sẽ bị dòng nước cuốn chìm. Chi tiết này cho ta cảm nhận về sự kì diệu của thế giới tự nhiên và bản lĩnh của sự sinh tồn.

+ Chi tiết gợi hình ảnh và cảm xúc: Một con chim chìa vôi non đột nhiên rơi xuống như một chiếc lá; con chim mẹ xoè rộng đôi cánh kêu lên- che chở khích lệ chim non và khi đôi chân mảnh dẻ, run rẩy của chú chim vừa chạm đến mặt sông thì đôi cánh của nó đập một nhịp quyết định, tấm thân bé bỏng của con chim vụt bứt ra khỏi dòng nước lũ, và bay lên cao hơn lần cất cánh đầu tiên ở bãi cát.

+ Chi tiết miêu tả bầy chim non: Chúng đậu xuống bên lùm dứa dại bờ sông sau chuyến bay đầu tiên và cũng là chuyến bay quan trọng (…) kì vĩ nhất trong đời chúng. Đây là chi tiết thể hiện sức sống mãnh liệt của thiên nhiên; gợi liên tưởng đến lòng dũng cảm, những khoảnh khắc con người vượt qua gian nan thử thách để trưởng thành…

3. Khái quát

a. Nghệ thuật

– Xây dựng tình huống truyện sinh động, gần gũi.

– Xây dựng nhân vật qua lời nói, hành động;

– Miêu tả tâm lí nhân vật đặc sắc.

– Ngôn ngữ đối thoại sinh động.

– Cách kể chuyện tự nhiên, hấp dẫn.

b. Nội dung – Ý nghĩa

– Truyện kể về tình cảm trong sáng, hồn nhiên, tấm lòng nhân hậu, yêu thương của hai đứa trẻ đối với bầy chim chìa vôi.

– Truyện bồi dưỡng lòng trắc ẩn, tình yêu loài vật, yêu thiên nhiên quanh mình..

4. Cách đọc hiểu văn bản truyện ngắn

– Xác định những sự việc được kể, đâu là sự việc chính; ngôi kể.

– Nhận biết tính cách nhân vật qua các chi tiết miêu tả ngoại hình, tâm lí, hành động và lời nói.

– Nhận biết được lời của người kể chuyện và lời của nhân vật; tình cảm của nhà văn.

– Rút ra đề tài, chủ đề của truyện.

– Rút ra được bài học cho bản thân.

*Nhiệm vụ:

– GV cho HS thực hành luyện tập đọc hiểu đoạn trích VB truyện ngắn.

*Cách thực hiện:

– GV lần lượt chiếu các bài tập.

– Yêu cầu HS đọc đề, xác định yêu cầu.

– Thực hiện nhiệm vụ cá nhân hoặc theo nhóm học tập. Sau đó HS báo cáo bổ sung cho nhau.

– GV cung cấp đáp án và đánh giá, kết luận kết quả thực hiện nhiệm vụ của HS.

II. Luyện tập

Nội dung đọc hiểu

Truyện “Lão Hạc”

Truyện “Chiếc lược ngà”

1. Xác định phương thức biểu đạt chính.

…..

….

2. Nội dung văn bản.

…..

….

3. Nhân vật chính.

…..

….

4. Đặc điểm tình huống truyện .

…..

….

5. Đặc điểm của nhân vật chính, cách nhà văn thể hiện nhân vật.

…..

….

6. Nêu ấn tượng về nhân vật chính được đề cập trong đoạn trích.

…..

….

Nội dung đọc hiểu

Truyện “Lão Hạc”

Truyện “Chiếc lược ngà”

1. Xác định phương thức biểu đạt chính.

Tự sự

Tự sự

2. Nội dung văn bản.

Qua số phận cuộc đời người nông dân trong xã hội thực dân phong kiến trước cách mạng, tác giả phơi bày hiện thực về xã hội phong kiến đương thời và bày tỏ niềm cảm thương, trân trọng với những người nông dân nghèo khổ, bất hạnh đáng thương trong xã hội cũ.

Qua câu chuyện tình cha con của ông Sáu và bé Thu, tác phẩm ngợi ca tình cha con thiêng liêng sâu nặng trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh.

3. Nhân vật chính.

lão Hạc, ông Giáo.

Ông Sáu, bé Thu.

4. Đặc điểm tình huống truyện .

– Tình huống truyện: tự nhiên, bất ngờ, kịch tính:

+ Con trai lão Hạc phẫn chí bỏ đi làm đồn điền cao su.

+ Lão Hạc ăn bả chó để tự tử.

– Tình huống truyện: éo le, bất ngờ, hợp lí:

+ Ông Sáu đi kháng chiến 8 năm về thăm nhà trong ba ngày nhưng bé Thu, con gái ông, kiên quyết không gọi ông là cha, đến lúc nhận ba và bộc lộ tình cảm mãnh liệt cũng là lúc chia tay.

+ Trở lại chiến trường người cha dồn hết yêu thương, nhớ mong làm lược tặng con nhưng đã hi sinh khi chưa kịp trao cho con cây lược.

5. Đặc điểm của nhân vật chính, cách nhà văn thể hiện nhân vật.

– Lão Hạc: Lão nông nghèo khổ, bất hạnh, đáng thương có phẩm chất cao đẹp, nhân hậu, vị tha, tự trọng.

– Ông Giáo: Người có tấm lòng đồng cảm, yêu thương, luôn trăn trở về con người và cuộc sống.

– Thể hiện qua ngôn ngữ, cử chỉ, hành động, suy nghĩ.

– Bé Thu: Ngây thơ, hồn nhiên, có cá tính, bướng bỉnh đến ngang ngạnh. Khi trở thành cô giao liên thì thông minh, dũng cảm.

– Ông Sáu: Giàu lòng yêu nước, người cha giàu tình thương con.

6. Nêu ấn tượng về nhân vật chính được đề cập trong đoạn trích.

– Ấn tượng về nhân vật lão Hạc:

+ Kính trọng lão với tấm lòng người cha đôn hậu, thương con, giàu lòng tự trọng.

+ Thương cảm: Số phận cuộc đời bất hạnh của lão.

– Thể hiện nhân vật qua tình huống ngờ, ngôn ngữ, hành động, miêu tả tinh tế biểu hiện nội tâm nhân vật qua dáng vẻ, cử chỉ, lời nói…

– Ấn tượng về bé Thu (cô bé hồn nhiên, ngây thơ, có cá tính bướng bỉnh, ngang ngạnh giàu tình yêu thương)

– Ấn tượng ông Sáu (tình thương con, lòng yêu nước…)

– Thể hiện nhân vật qua tình huống éo le, miêu tả tâm lí tinh tế với ngôn ngữ, cử chỉ, hành động… Thể hiện sự am hiểu tâm lí và niềm yêu mến trân trọng của nhà văn.